Thói quen nhỏ, hậu quả c.hết người. Gan không chỉ là chuyên gia giải độc mà còn là người bảo vệ cho cơ thể, nhưng điều này không có nghĩa là nó “bách độc bất xâm”.
Trên thực tế, gan là một chiến binh dễ bị tổn thương, nhưng lại không để mọi người phát hiện ra điều bất thường. Khi cảm thấy có điều gì đó không ổn, chúng ta có thể đã bị xơ gan hoặc ung thư gan.
Những thói quen tổn hại đến gan
Thức quá khuya và ngủ dậy quá muộn
Việc thường xuyên thức quá khuya và ngủ dậy muộn sẽ làm ảnh hưởng đến chức năng gan. Khi cơ thể được nghỉ ngơi trong trạng thái yên tĩnh, nhu cầu m.áu của các bộ phận được giảm xuống thì m.áu được trở lại gan.
Như vậy, khi cơ thể chúng ta phải làm việc hay học tập, nhu cầu m.áu càng ngày càng gia tăng, lượng m.áu tích lũy trong gan giảm ảnh hưởng đến sự nuôi dưỡng tế bào gan gây giảm khả năng miễn dịch.
Đồ uống “vị cay” tổn thương gan
“Vị cay” ở đây nói riêng về rượu, chính là ethanol.
Rượu chúng ta uống chủ yếu được gan xử lý thông qua một loạt “quy trình”, đầu tiên, nó được chuyển hóa thành acetaldehyde, sau đó chuyển hóa thành axit axetic, cuối cùng chuyển hóa thành nước và carbon dioxide.
Nhiều chất chuyển hóa này có thể tạo ra các phản ứng độc hại ảnh hưởng đến gan, một số phản ứng độc hại này có thể biểu hiện nghiêm trọng hơn ở một số người.
Trường hợp nhẹ, tế bào gan bị tổn thương khiến men gan (tức là men transaminase) đi từ tế bào vào m.áu, do đó nhiều người sau khi uống rượu kiểm tra sẽ thấy men gan tăng cao.
Trong một số trường hợp nghiêm trọng, việc uống quá nhiều rượu sẽ gây ra những tổn thương không thể phục hồi cho các tế bào gan. Sau một loạt diễn biến, nó trở thành xơ gan, y học gọi đây là “xơ gan do rượu”. Có thể phát triển thành ung thư gan.
Ăn đồ “thơm” hại gan
Gan là trung tâm chuyển hóa 3 chất dinh dưỡng chính của cơ thể con người là đường, đạm và mỡ. Sau khi thức ăn vào dạ dày và được tiêu hóa, hấp thụ bởi ruột, một phần sẽ được vận chuyển đến gan để xử lý, chuyển hóa thành các chất dinh dưỡng cho con người có thể sử dụng.
Hiện nay lượng chất béo động vật đưa vào cơ thể mỗi người trung bình là 0,8mg/ngày, gấp đôi hàm lượng chất béo cho phép. Chất béo có nguồn gốc động vật thường chứa các chất khó tiêu hoá. Nếu bữa ăn nhiều cá và thịt, ăn nhiều đồ ăn có dầu mỡ, gan không xử lý kịp, chất béo không kịp chuyển hóa thành đường mà thành chất dự trữ, sẽ tích tụ trong tế bào gan và gây tích tụ mỡ gan quá mức, thường gọi là “gan nhiễm mỡ”.
Vì vậy, khả năng phân giải của gan và thận đối với các chất này kém hơn rất nhiều so với các chất béo có nguồn gốc động vật.
Cùng với sự tham gia của các yếu tố như kháng insulin, gan nhiễm mỡ tiếp tục phát triển thành “viêm gan nhiễm mỡ không do rượu”, bắt đầu làm tổn thương gan.
Gan nhiễm mỡ có thể được điều trị và đẩy lùi ở mức độ nhất định, nhưng nếu như lâu ngày không chú ý, có thể dẫn đến xơ gan nhiễm mỡ, thậm chí là ung thư gan.
Do đó, bạn nên hạn chế ăn thịt. Ăn nhiều rau xanh và hoa quả.
Uống thuốc làm tổn thương gan
Tất cả các thuốc, hóa chất được uống vào cơ thể đều được chuyển hóa qua gan. Vì vậy, nếu lạm dụng thuốc, chức năng gan sẽ suy giảm (có những thuốc rất hại gan như kháng sinh, thuốc chữa trị tăng huyết áp, mỡ m.áu, tiểu đường). Những người đã có nhiễm virus viêm gan B, C, chức năng gan yếu hơn người bình thường càng cần phải thận trọng khi dùng thuốc.
Nếu để ý đến phần “phản ứng phụ” trong hướng dẫn sử dụng thuốc, bạn sẽ thấy khá nhiều loại thuốc có ghi câu: dùng lâu có thể gây tăng men gan, hãy sử dụng thuốc dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.
Vì vậy, không được uống bừa bãi bất cứ loại thuốc nào, phải uống thuốc dưới sự hướng dẫn của bác sĩ và theo đúng chỉ định trong tờ hướng dẫn. Còn đối với những loại thuốc có ghi “phản ứng phụ chưa rõ ràng” thì hãy tránh xa để giảm thiểu những tổn thương cho gan.
Căng thẳng, mệt mỏi
Dan gian thường nói “trăm bệnh đều bắt đầu từ bệnh tinh thần”. Những căng thẳng mệt mỏi trong đời sống hàng ngày cũng có ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, trong đó có gan và thận. Khi cơ thể trong trạng thái căng thẳng, mất ngủ, mệt mỏi, áp lực m.áu tăng cao, lượng m.áu lưu thông qua gan và thận cũng giảm mạnh, không đủ để duy trì hoạt động bình thường.
Tốt nhất, để bảo vệ gan, hãy cố gắng tránh những căng thẳng, mệt mỏi trong đời sống hàng ngày, luôn giữ tinh thần thoải mái, lạc quan.
Muốn bảo vệ gan cần phải làm gì?
1. Uống rượu ít một chút: Uống ít rượu bia rất có lợi cho gan. Tuy nhiên, nếu có thể không uống thì tốt nhất hãy làm như vậy.
2. Cân bằng một chút: Làm việc và nghỉ ngơi đều đặn, ngủ đủ giấc, ăn uống điều độ, đủ chất nhưng không quá dư thừa, tập thể dục đều đặn và kiểm soát tốt cân nặng.
3. Đơn giản một chút: Hãy bỏ ngay những suy nghĩ “ăn gì bổ dưỡng gan”, đừng tạo thêm gánh nặng cho gan.
4. Dùng thuốc ít đi một chút: Cố gắng không dùng thuốc tùy tiện, cần dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.
3 điều cần biết về ung thư gan
Đa phần người mắc ung thư gan đều được phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn, tỷ lệ sống sót và chữa khỏi thấp.
Quỹ Nghiên cứu Ung thư Thế giới (WCRF) thống kê năm 2018, thế giới ghi nhận 840.000 bệnh nhân mới mắc ung thư gan. Trong đó, Việt Nam đứng thứ 4 về tỷ lệ mắc ung thư gan, tính chung ở cả 2 giới.
Tại Anh, ung thư gan là bệnh có tỷ lệ chữa khỏi và sống sót thấp nhất. Đa số bệnh nhân đều phát hiện, chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khó điều trị, khối u đã di căn sang nhiều cơ quan khác. Tổ chức British Liver Trust của Anh đã chỉ ra 3 điều cần biết về ung thư gan nhằm nâng cao nhận thức về căn bệnh này.
4 loại ung thư gan nguyên phát
Ung thư gan được phân loại thành nguyên phát và thứ phát. Trong đó, ung thư nguyên phát bắt nguồn từ gan. Ung thư thứ phát là do khối u ác tính di căn từ bộ phận khác đến gan như ruột, phổi, dạ dày, tụy, vú… Do đó, cách điều trị cho từng loại ung thư gan cũng khác nhau.
Ung thư gan nguyên phát có 4 loại chính, bao gồm:
Ung thư tế bào gan (Hepatocellular Carcinoma – HCC): Đây là loại thường gặp nhất, chiếm tới 90% các trường hợp. HCC bắt nguồn từ tế bào gan, các khối u gan hình thành do xơ hoặc viêm.
Ung thư tế bào gan dạng tấm sợi (Fibrolamellar hepatocellular carcinoma – FHCC): Loại ung thư này hiếm gặp, thường ảnh hưởng tới nhóm người trẻ. Nguyên nhân và nguy cơ gây bệnh vẫn chưa được tìm ra. FHCC thường phát triển trên nền mô gan bình thường.
Ung thư tế bào ống mật (Cholangiocarcinoma – CC): 5-10% bệnh nhân mắc ung thư gan thuộc loại này. Các khối u gan ác tính phát triển từ tế bào biểu mô ống mật.
Angiosarcoma: Loại ung thư này rất hiếm gặp, trong đó, ung thư phát triển từ các tế bào mạch m.áu trong gan.
Việt Nam đứng thứ 4 về tỷ lệ mắc ung thư gan, tính chung ở cả 2 giới. Ảnh: Freepik.
Đàn ông có nguy cơ mắc cao hơn
Ung thư gan nguyên phát ngày càng phổ biến ở mọi lứa t.uổi. Theo thống kê của British Liver Trust, ung thư biểu mô tế bào gan thường gặp ở nam giới nhiều hơn phụ nữ. Hơn 65% người được chẩn đoán mắc HCC là đàn ông. Nguyên nhân vẫn chưa được tìm ra. Trong một nghiên cứu công bố trên Journal of Experimental Medicine ngày 3/4/2019, các tế bào mỡ ở phụ nữ tiết ra nhiều hơn. Hiện tượng này góp phần ngăn các tế bào gan hình thành khối u ác tính.
Khoảng 3-4% bệnh nhân bị xơ gan chuyển thành ung thư. Xơ gan là thương tổn tiến triển chậm, gây sẹo xơ trong nhu mô gan. Nguyên nhân của tình trạng này là rượu bia và viêm gan siêu vi C.
Các triệu chứng ban đầu khó nhận biết
Ở giai đoạn đầu, ung thư gan rất khó phát hiện. Bởi ở thời điểm này, gan vẫn hoạt động tốt, chưa có triệu chứng lâm sàng cụ thể. Các dấu hiệu cũng tương tự xơ gan nên ít bệnh nhân phát hiện hoặc lưu tâm.
Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh (NHS) cảnh báo bạn cần lưu nếu cơ thể có các triệu chứng sau đây:
– Da và niêm mạc mắt chuyển vàng bất thường, kèm theo các cơn ngứa. Nước tiểu sẫm màu và phân nhợt nhạt hơn bình thường.
– Chán ăn và sụt cân bất ngờ, khó tiêu, đầy hơi, luôn cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng.
– Xuất hiện khối u bên phải bụng và thấy đau.
– Bụng sưng to bất thường.
Hiện nay, ghép gan là lựa chọn điều trị tích cực nếu phát hiện ung thư ở giai đoạn đầu. Phương pháp này có thể loại bỏ hoàn toàn khối u ác tính trong gan. Ngoài ra, hóa trị, xạ trị cũng được sử dụng trong chữa ung thư gan. Tuy nhiên, tỷ lệ sống sót phụ thuộc vào thời điểm phát hiện bệnh. Để phát hiện ung thư gan sớm, bạn nên tầm soát, sinh thiết thường xuyên, nhất là nhóm ngoài 45 t.uổi.
