Sốt mò là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Rickettsia orientalis (Orientia tsutsugamushi) gây nên, tỷ lệ t.ử v.ong cao nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị đặc hiệu.
Những “địa bàn” ưa thích của ấu trùng mò
Mới đây, một bệnh nhân (62 t.uổi ở Hòa Bình) nhập viện khi bệnh đã ở giai đoạn nặng, n.hiễm t.rùng, suy gan, viêm phổi, sốt cao, mê sảng. Bệnh nhân được chuyển đến Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hòa Bình. Bác sĩ phát hiện một vết thương nghi do mò đốt ở vùng cổ bên trái, vết thương không gây đau.
Dựa vào dấu hiệu lâm sàng, yếu tố dịch tễ, đặc điểm của vết thương, bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân bị sốt mò, điều trị bằng kháng sinh đặc hiệu. Sau hai ngày, tình trạng sốt của bệnh nhân được kiểm soát, các tạng bị tổn thương có dấu hiệu hồi phục. Đây chỉ là một trong số nhiều trường hợp nguy hiểm đến tính mạng do bị mò đốt.
GS Bùi Công Hiển, Hội Côn trùng học Việt Nam cho biết, sốt mò là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Rickettsia orientalis (Orientia tsutsugamushi) gây nên, tỷ lệ t.ử v.ong cao nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị đặc hiệu.
Mầm bệnh Rickettsia orientalis có ở trên ấu trùng mò và một số loài vật gặm nhấm, thú nhỏ, chủ yếu là ở chuột, chim hoặc ở chó, lợn, gà nhưng ít gặp hơn, được truyền sang người qua vết đốt của ấu trùng mò.
Ấu trùng mò thường sống ở bụi cây, bụi cỏ ẩm ướt, các hang đá hoặc gốc cây nơi có các loài gặm nhấm sinh sống. Vì vậy, người bị bệnh sốt mò thường là khi đi làm nương rẫy, đi dã ngoại cắm trại dưới tán lá cây trong rừng, bộ đội hành quân, các trang trại chăn nuôi hoặc người đi qua vùng ven suối, ven sông, bìa rừng…
Bệnh nguy hiểm đa phần do chủ quan, nghĩ rằng chỉ là một vết mò đốt rất nhỏ nên không để ý. Chỉ khi bệnh biểu hiện ra ngoài như sốt, đau đầu, đau mỏi khắp người, vết loét ngoài da do mò đốt (dấu hiệu đặc trưng của sốt mò), phát ban, sưng các hạch, tổn thương đa cơ quan (đặc biệt là phổi, tim, gan…) mới đi khám.
Vi khuẩn Rickettsia tsutsugamushi từ các động vật hoang dã (vật chủ) như loài gặm nhấm (chủ yếu là chuột), thỏ, lợn, các loài chim, hoặc gia súc (chó, lợn, gà)… chúng đẻ trứng vào môi trường là đất ẩm và phát triển thành ấu trùng trước khi trở thành mò đỏ.
Vì vậy, ấu trùng mỏ đỏ có mặt khắp nơi, nhất là vùng đất ẩm, ướt. Mọi lứa t.uổi đều thụ bệnh nhưng chủ yếu bệnh phân bố ở lứa t.uổi lao động. Do đó, bệnh gặp chủ yếu ở vùng nông thôn, dân sinh sống ở bìa rừng núi (80,5%), hiếm ở thành thị.
Ở Việt Nam, bệnh sốt mò xuất hiện quanh năm nhưng chủ yếu về mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10. Đây là những tháng mưa có độ ẩm cao, điều kiện để ấu trùng mò phát triển. Ấu trùng mò bị nhiễm vi khuẩn R. orientalis (R. tsutsugamushi) khi hút m.áu vật chủ có mang mầm bệnh.
Sau đó nó phát triển thành mò trưởng thành và đẻ trứng. Trứng nở thành ấu trùng đã mang sẵn mầm bệnh và sẵn sàng hút m.áu (mò có thể truyền mầm bệnh qua trứng đến đời thứ 3). Những con ấu trùng đời sau này sẽ làm lây nhiễm cho các con vật khác và người khi đốt và hút m.áu.
Như vậy mò vừa là vật chủ, vừa là vật chủ trung gian truyền bệnh. Quá trình n.hiễm t.rùng được duy trì trong tự nhiên giữa mò và các loài gặm nhấm… Mò đốt và hút m.áu người, truyền vi khuẩn R.orientalis sang người chỉ là một sự ngẫu nhiên.
Ấu trùng mò bám vào da của người, đi đến vùng da ẩm, nhiều mồ hôi (bẹn, quanh vùng h.ậu m.ôn, rốn, nách, vành tai…). Ở đó ấu trùng mò làm tổn thương da thành vết loét (thường là một vết loét) và gây bệnh cho người do ấu trùng mò đỏ mang theo.
Phòng tránh
PGS.TS Phạm Thị Khoa, nguyên cán bộ Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng T.Ư cho biết, bệnh sốt mò có biểu hiện đặc trưng bởi sốt cao kéo dài, đau đầu dữ dội. Da niêm mạc sung huyết và phát ban. Vết loét ngoài da đặc trưng do ấu trùng mò đốt, sưng đau hạch ngoại vi gần nơi vết loét. Bệnh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ xuất hiện tổn thương nhiều cơ quan, gây suy đa phủ tạng và t.ử v.ong.
Chẩn đoán sốt mò đôi khi khá dễ dàng nếu phát hiện người bệnh có vết loét đặc trưng do ấu trùng mò đốt ngoài da. Tuy nhiên việc chẩn đoán hay bị bỏ sót vì vết loét thường nằm ở vùng kín đáo của cơ thể và không đau. Các xét nghiệm huyết thanh học tìm kháng thể và phản ứng khuếch đại chuỗi men polymerase (PCR) thường được sử dụng để chẩn đoán chính xác bệnh sốt mò.
Để phòng, tránh bệnh sốt mò, người dân cần giữ gìn vệ sinh nơi ở, phát quang bui rậm quanh nhà, khơi thông cống rãnh. Định kỳ phun thuốc tồn lưu diệt côn trùng 6 tháng/lần… Khi đi làm rẫy, phát nương, đi rừng cần mặc quần áo dài tay có dây chun buộc chặt ở ống quần, mang giầy, đội mũ. Tránh ngồi, nằm, phơi quần áo đặt ba-lô trên bãi cỏ, gần bờ bụi, gốc cây. Khi đi về nên thay đồ ngay và tắm rửa sạch sẽ, không nên mặc đi lại nhiều lần.
Hãy tắm nước nóng ngay khi phát hiện mình bị bọ mò đốt. Sử dụng xà phòng để chà lên người, loại bỏ con bọ mò khác vẫn còn đang bám hay ẩn náu trên da. Ngoài ra, việc tắm vòi hoa sen còn giúp giảm phản ứng của da với vết đốt. Sử dụng kem kháng histamine hoặc kem hydrocortisone để thoa ngoài da giảm hiện tượng ngứa trên da.
Bên cạnh đó, bạn có thể chườm túi đá viên hay túi chườm lạnh để giảm các vết đốt, giảm ngứa. Khi xuất hiện hiện tượng người lớn hoặc t.rẻ e.m bị sốt cao, nổi phát ban, nổi hạch, có vết loét trên da cần tìm đến bác sĩ và trung tâm y tế lớn để xét nghiệm.
Những sai lầm người bệnh đái tháo đường hay mắc phải
Đái tháo đường (ĐTĐ) là nguyên nhân thứ 3 gây t.ử v.ong hàng đầu tại Việt Nam, chỉ đứng sau bệnh lý tim mạch và ung thư. Dù bệnh nghiêm trọng là thế, nhưng có thể dự phòng được nếu có lối sống lành mạnh ngay từ trẻ.
Bệnh ĐTĐ ngày càng trẻ hóa do lối sống không lành mạnh
Trước đây, bệnh ĐTĐ type 2 thường chỉ gặp ở bệnh nhân từ 30 t.uổi trở lên, nay bệnh đang có xu hướng ngày càng trẻ hóa, thanh niên từ 20 đến dưới 30. Thậm chí nhiều ca mắc đã được ghi nhận ở trẻ 9-13 t.uổi. Tại Việt Nam, năm 2019 ghi nhận có khoảng 3,8 triệu người mắc ĐTĐ và con số dự báo tăng lên khoảng 6,1 triệu người vào năm 2040. Theo các chuyên gia, bệnh ĐTĐ ngày càng gia tăng và trẻ hóa là do lối sống ít vận động, ăn uống không hợp lý làm gia tăng béo phì, rối loạn chuyển hóa…
Những sai lầm bệnh nhân ĐTĐ hay mắc phải
TS.BS. Phạm Thúy Hường – Phó Giám đốc BV Nội tiết Trung ương cho biết: Đối với bệnh nhân ĐTĐ, trên thực tế có rất nhiều sai lầm xuất phát từ việc không hiểu biết rõ về căn bệnh của mình, hoặc không được tư vấn những kiến thức đầy đủ về chế độ ăn uống, luyện tập và thuốc điều trị.
Rất nhiều bệnh nhân ĐTĐ nghĩ rằng chỉ cần kiêng tất cả các loại đường và tinh bột sẽ mang lại những hiệu quả nhất định trong kiểm soát đường huyết (ĐH). Tuy nhiên, điều đó không hoàn toàn đúng bởi một bữa ăn của người ĐTĐ cần phải có đầy đủ và cân đối các thành phần tinh bột, protein, lipid, vitamin, chất xơ… Bên cạnh đó, luyện tập thể dục thể thao, tăng cường vấn đề thể lực cũng có ảnh hưởng rất tích cực đến hiệu quả điều trị và kiểm soát ĐH của bệnh nhân.
Việc kiêng hoàn toàn tinh bột sẽ không tốt cho người bị đái tháo đường.
Một sai lầm thường gặp của bệnh nhân ĐTĐ đó là dùng đơn thuốc của người khác. Thực tế lâm sàng có rất nhiều người bệnh ĐTĐ đã và đang điều trị bằng đơn thuốc của người quen hoặc do người thân mách bảo. Nhưng để điều trị ĐTĐ, mỗi bệnh nhân sẽ có một mục tiêu điều trị riêng, việc dùng thuốc của mỗi người phải dựa trên nền bệnh lý và những bệnh phối hợp khác như: suy gan, suy thận, tăng huyết áp, bệnh lý tim mạch… Do đó, không thể sử dụng đơn thuốc của người này cho người kia. Tình trạng sử dụng đơn thuốc của người khác đôi khi để lại những tác hại như: tăng hoặc giảm ĐH quá mức, thậm chí suy gan, suy thận…
Nhiều bệnh nhân chỉ đo ĐH vào lúc đói và do tiết kiệm nên 1 tuần chỉ đo ĐH 1-2 lần. Nhưng nếu chỉ theo dõi ĐH vào lúc đói là chưa đủ, theo dõi ĐH sau ăn là việc làm rất quan trọng, bởi ĐH sau ăn quá cao cũng gây ra nhiều biến chứng. Do đó, người bệnh bắt buộc phải theo dõi ĐH cả lúc đói và sau ăn. Không phải chỉ đo ĐH một vài lần/tuần mà cần phải theo dõi nhiều lần trong 1 ngày cho đến khi ĐH ổn định rồi thì sẽ giảm dần số lần thử ĐH trong ngày.
Bệnh nhân ĐTĐ type 2 đa phần là người lớn t.uổi, nên ngoài mắc ĐTĐ, họ thường mắc các bệnh lý khác như tăng huyết áp, tim mạch, rối loạn chuyển hóa, mỡ m.áu… Nhưng rất nhiều bệnh nhân chỉ lo sợ về bệnh ĐTĐ và chỉ kiểm soát ĐH mà quên đi tình trạng tăng huyết áp và rối loạn lipid m.áu cũng là 2 yếu tố nguy cơ tác động qua lại, ảnh hưởng đến các biến chứng của người bệnh. Do đó, người bệnh kiểm soát ĐH cần phải song song với việc theo dõi mỡ m.áu cũng như huyết áp.
Một số khác lại bỏ thuốc Tây y vì sợ hại và tìm đến thuốc Đông y, thậm chí không rõ nguồn gốc và để lại hậu quả nặng nề. Hơn nữa, do thiếu hiểu biết, nhiều bệnh nhân đã tự chữa các vết loét bàn chân ở nhà gây nhiều biến chứng…
Trước thực trạng trên, TS. Phạm Thúy Hường khuyến cáo: Mỗi người bệnh ĐTĐ cần được một bác sĩ chuyên khoa khám, theo dõi và xây dựng cho riêng mình một mục tiêu điều trị để có thể kiểm soát bệnh tốt và hạn chế biến chứng.
